زعفران از گیاهان بومی فالت ایران است. کشت این گیاه از گذشته دور در بسیاری از مناطق مرکزی ایران متداول بوده است؛ به طوری که در اوایل ظهور اسالم نثار کردن درهم و زعفران در ایران و به‌خصوص در شهر قم رواج داشته است. از نوشته کتاب (تاریخ قم ص 121) معلوم می شود که در اکثر روستاهای قم کاشت زعفران رایج بوده و مالیاتی بر همان روال عصر ساسانی از زعفران زارها اخذ می شده است. روش های سنتی فعلی که برای تولید و فرآوری زعفران به کار می رود همه قدیمی شده و میزان تولید جوابگوی هزینه ها نیست. لذا باید با نواندیشی وبکارگیری روش های نوین میزان تولید در واحد سطح افزایش یافته و محصول اقتصادی و با کیفیت تولید شود. در طی سی سال گذشته پژوهشگران راههای آسان و نوینی را برای افزایش تولید و کاهش هزینه ها یافته اند که در این نشریه آنها را به شما معرفی می کنیم. امید آنکه با به‌کارگیری این روش ها گامی مؤثر در جهت افزایش تولید این محصول با ارزش در واحد سطح صورت پذیرد.
اهداف توسعه کشت زعفران:
- تغییر الگوی کشت، بدلیل محدود بودن نیاز آبی آن خصوصا در مناطق کم آب
- تولید یک محصول با ارزش که عالوه بر مصارف گوناگون داخلی، باعث ارزآوری می شود
- ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای کشاورزان
استفاده از اراضی کوچک که امکان کشت سایر محصوالت به علت عدم کاربرد ماشین آلات در آن ها اقتصادی نیست.
ارزش غذایی و دارویی زعفران
کلاله سه شاخه ای زعفران که مهمترین قسمت تجاری آن است دارای کربوهیدرات، پروتئین، چربی، املاح و ویتامین هاست و در مصارف غذایی، دارویی، تهیه مواد آرایشی، عطرسازی و رنگ های نساجی می توان از آن استفاده نمود.
زعفران به دلیل داشتن اسانس و رنگدانه، دارای رنگی زیبا، عطری سحرانگیز و طعم مطبوعی است که از این دو خاصیت زعفران در غذاهای ایرانی به عنوان چاشنی مخصوص استفاده می گردد.
در طب قدیم به عنوان آرام بخش، خلط آور، نشاط آور، تحریک کننده معده،محرک قوه باء، برطرف کننده اسپاسم و قاعده آور شناخته شده است. در طب جدید ضمن بررسی های انجام شده، زعفران باعث کاهش کلسترول و تری گلیسیرید خون و همچنین به عنوان داروی ضد سرطان گزارش گردیده است.
مشخصات گیاه شناسی زعفران
زعفران گیاهی است دائمی و علفی که در اوایل پاییز گل می دهد. این گیاه دارای ساقه زیر زمینی غده ای شکل به نام کرم می باشد که کشاورزان اصطالحا به آن پیاز زعفران می گویند. وزن پیازها از 1 تا 20 گرم متغیر است.
گل اولین اندامی است که در اواسط پاییز از خاک خارج می شود. هر پیاز 1 تا 3 گل ارغوانی وهر گل دارای 6 گلبرگ می باشد. مادگی در مرکز گل قرار گرفته و دارای یک تخمدان غده ای بوده و از قسمت تخمدان، خامه باریکی خارج می گردد. خامه زرد رنگ به یک کلاله شفاف قرمز نارنجی 3 شاخه ای تقسیم می شود. سه کالله همراه با خامه ای که حدود 5 سانتی‌متر است، پس از خشک شدن، همان زعفران تجارتی را تشکیل می دهد.
نیازهای اکولوژیکی زعفران
زعفران گیاهی است که در مناطق خشک و نیمه گرمسیر رشد می کند. ولی در مناطقی که آب و هوای معتدل و تابستان های خشک و زمستان های مالیم داشته باشند، رشد مطلوب تری دارد و کیفیت محصول آن بهتر است. این گیاه در یک محدوده حرارتی 15 -درجه سانتی گراد در زمستان تا 40 درجه در تابستان را تحمل می کند. زعفران هر چند که در تمامی خاک ها اعم از سبک و شنی و یا رسی و سنگین قابل کشت می باشد ولی بهترین رشد و عملکرد را در خاک های هوموس دار با بافت متوسط لومی دارد.
مراحل زندگی زعفران
گونه های زیادی از زعفران به صورت وحشی در طبیعت وجود دارد که فقط یک گونه از آن به صورت زراعی کشت وکار می شود. زعفران زراعی که شما با آن سرو کار دارید، در طول یک سال دارای یک دوره بیدار و یک دوره خواب می باشد.
دوره بیداری گیاه زعفران
ین دوره ازمناطق گرمسیر تا سردسیر بین 7 تا 5/7 ماه طول می کشد و در طول آن گیاه دو مرحله شدت رشد و توقف رشد را طی می کند:
مرحله شدت رشد:
از اوایل مهر ماه تا پایان بهمن ماه هر سال ادامه دارد و در طول این مدت با اولین آبیاری ریشه ها در کف پیاز مادر و در زیر زمین روییده و به مرور بزرگ شده و جذب رطوبت و مواد غذائی می کنند. گل ها پدیدار شده، برگ ها می رویند و بلند می شوند. اتفاق مهمی که در این دوره 5/4 تا 5 ماهه می افتد، این است که پیاز مادر پس از پایان گلدهی کم‌کم کوچک می شود و جسم خود را به پیاز دختر که بر باالی او و در انتهای لوله گل به وجود می آید منتقل می کند؛ به طوری که در اواخر بهمن ماه از پیاز مادر و ریشه های آن اثری نخواهد بود؛ به همین دلیل کوددهی در این زمان بی فایده است.
مرحله توقف رشد:
این مرحله که از اوایل اسفند تا خشکیدن برگ ها و حدود 5/2 ماه طول می کشد، رشد برگ ها متوقف شده و ریشه وجود ندارد و در حقیقت زندگی گیاه متوقف است اما حفظ رطوبت خاک که از طریق آبیاری های اسفند صورت می گیرد برای حفظ درشتی پیاز های دختر که در این زمان تبدیل به پیاز مادر شده اند، خیلی مهم است.
حدیثه سعیدی زاده